Το Σισάνι
Το Σισάνι όπως φαίνεται από την περιοχή της Βλάστης
Το Σισάνιο (ή Σισάνι) απέχει 55 χλμ. από την Κοζάνη και 17 χλμ. από την έδρα του πρώην Δήμου Ασκίου και είναι κτισμένο στις παρυφές του όρους Σινιάτσικου, σε υψόμετρο 850 μέτρων, μέσα σε ένα θαυμάσιο καταπράσινο τοπίο.Σήμερα με την εφαρμογή του Σχεδίου ¨Καλλικράτης¨εντάσσεται στον καινούριο δήμο Βοΐου.
Η ιστορία του οικισμού ξεκινά από την αρχαιότητα. Τη ρωμαϊκή περίοδο υπήρξε πόλη που άκμαζε, αφού αναφέρεται γυμναστήριο, στάδιο, διοργάνωση αγώνων. Για την αρχαία πόλη του Σισανίου, ο φιλόλογος και ιστορικός Μαργαρίτης Δήμιτσας αναφέρει: «εν τη θέση ταύτη, υπήρχε πόλις τις αρχαία, άγνωστος ημίν αλλαχόθεν. Η δε άγνωστος αυτή πόλις ήν Ελληνική, έχουσα διοργάνωσιν ομοίαν τη των εν Ελλάδι και Πελοποννήσω πόλεων». Τους πρώτους μ.Χ. αιώνες υπήρξε έδρα Επισκοπής, με 72 χωριά και Πολιτιστικό, Διοικητικό και Θρησκευτικό κέντρο μεγάλης εθνικής σημασίας. Η έδρα της Επισκοπής μεταφέρθηκε στη Σιάτιστα μετά την καταστροφή της πόλης στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Μέσα από το χωριό διέρχεται ο ποταμός Μύριχος,ο όποιος πηγάζη απο της βόρειες πλαγές του Σινιάτσικου(την υψιλότερη κορυφη του Ασκίου Όρους)που είναι ο χειμαροπόταμος που διασχίζει το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής του Δήμου Ασκίου και καταλήγει στον ποταμό Αλιάκμονα και που εκτός από την ύδρευση των κατοίκων και την άρδευση των αγρών, εξασφαλίζει και την απαραίτητη ενέργεια για την κίνηση στις 2 «ντριστέλλες» (υδροτριβεία), όπου γίνεται η επεξεργασία της φλοκάτης, το πλύσιμο των κουβερτών κ.λ.π. Το ίδιο ποτάμι εξασφάλιζε και τη λειτουργία 2 υδρόμυλων, που σήμερα δεν λειτουργούν. Η κατασκευή του φράγματος Σισανίου αναμένεται να επιλύσει σημαντικά προβλήματα στην περιοχή, ενώ η τεχνητή λίμνη που δημιουργείται, θα αποτελέσει πόλο έλξης τουριστών με τις προβλεπόμενες εγκαταστάσεις.
Η κοιλάδα του Μύριχου ήταν, σύμφωνα με μαρτυρία ιστορικών, πλούσια σε ευγενή και άλλα μεταλλεύματα, με διάσπαρτα καμίνια για την επεξεργασία τους, και εργαστήρια κατασκευής κεραμικών. Οι κάτοικοι του χωριού σήμερα ασχολούνται με την κτηνοτροφία, τη γούνα και τη γεωργία, ενώ ξακουστά και μοναδικά σε γεύση και ποιότητα είναι τα φασόλια που παράγονται στον τόπο αυτό. Στο Σισάνι μπορεί κανείς να επισκεφτεί την Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου και τις ανασκαφές του Μεσοβυζαντινού ναού (Παλαιά Μητρόπολη Σισανίου), όπου ήδη ξεκίνησαν οι εργασίες αποκατάστασης ώστε να καταστεί επισκέψιμος ο χώρος που καταμαρτηρά την ιστορική συνέχεια και την ιστορικότητα του οικισμού
Το φασόλι αποτελεί την δυναμικότερη καλλιέργεια στο Σισάνι. Καλλιεργούνται ετησίως από 270-350 στρ. (επί συνόλου 4540 στρ. καλλιεργούμενης γης) με τρεις ποικιλίες.
Τα «ψιλά», που είναι τα μικρότερα σε μέγεθος και τις μεγαλόσπερμες ποικιλίες, τους «γίγαντες» και τους «ελέφαντες», οι οποίοι και καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο ποσοστό των καλλιεργούμενων εκτάσεων. Οι αποδώσεις κυμαίνονται για τα ψιλά από 200 έως 350 κιλά το στρέμμα, ενώ για τα χονδρά από 300 έως 450 κιλά ανά στρέμμα, ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες της κάθε χρονιάς και τις φροντίδες που θα δεχθούν.
Το εδαφοκλιματικό περιβάλλον του Σισανίου είναι ιδανικό για την καλλιέργεια του φασολιού, αφού την περιοχή καλλιέργειας διατρέχει ο ποταμός Μύριχος, οι βροχοπτώσεις και τα υπόγεια νερά άρδευσης είναι ικανοποιητικά, ενώ τα εδάφη είναι σταθερά και θερμά. Ουσιαστικά έχουμε ένα μικροκλίμα που δημιουργείται από ένα σχεδόν κλειστό πέταλο ορεινού όγκου κατάφυτου με ώριμου δρυοδάσους που τη βάση του διατρέχει ο ποταμός Μύριχος. Έτσι λόγω της δάσωσης και του ποταμού το κλίμα είναι ήπιο Χειμώνα Καλοκαίρι με σχετικά – για την ευρύτερη περιοχή –πρώιμη Άνοιξη και όψιμο Χειμώνα. Αυτά, σε συνδυασμό με την ύπαρξη υγρασίας στην ατμόσφαιρα, συμβάλουν στη δημιουργία αυτού του ιδανικού περιβάλλοντος για την καλλιέργεια του φασολιού.
Οι ποικιλίες είναι αναρριχώμενες και υποστυλώνονται σε πυραμίδα που σχηματίζουν τέσσερα καλάμια δεμένα στην κορυφή τους. Η άρδευση γίνεται στο μεγαλύτερο ποσοστό με σταγόνες. Η συγκομιδή γίνεται είτε με τα χέρια είτε μηχανικά, αν και με τον πρώτο τρόπο η ποιότητα του συγκομιζόμενου προϊόντος είναι υψηλότερη.
Βυζαντινός Μητροπολιτικός Ναός Επισκοπής Σισανίου-Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου
Στο Σισάνι ανακαλύφθηκε ένας απο τους μεγαλύτερους Βυζαντινούς Ναούς της χώρας,οι εργασίες της ανασκαφής ξεκίνησαν στης 20 Απριλίου του 1991 με την πρωτοβουλία και την φροντίδα του τότε προέδρου του πολιτιστικού συλλόγου Σισανίου Τάτη Στέργιου.Τα ευρήματα απο την ανασκαφή μαρτυρούν την ύπαρξη ενός σημαντικού για την περιοχή θρησκευτικού κέντρου,με τον πολυτελή Σταυρόσχημο Ναό με τρούλο που εντάσσεται στην σειρά τω μεγάλων επισκοπικών ναών,οι οποίοι χτίστηκαν στον χώρο της Μακεδονίας τον 11ο αιώνα.
Η ονομασία του παραμένει άγνωστη,αλλά σε ένα τμήμα της κτητορικής συνθήκης όπου απεικονίζεται η Θεοτόκος με γονυπετή τον κτήτορα-επίσκοπο.αποδεικνύει ότι ήταν επισκοπή.
Το Σισάνι σύμφωνα με την Εκκλησιαστίκη Ιστορία αποτέλεσε κατά τον 11ο αιώνα έδρα της επισκοπής Σισανίου,με δικαιοδοσία ολόκληρης της σημερινής επαρχίας Βο'ί'ου.Στα τέλη του 17ου αιώνα η έδρα της Επισκοπής μεταφέρθηκε στην Σιάτιστα,κατά πάσα πιθανότητα εξαιτίας της καταστροφής του Σισανίου από τους Τούρκους.
Δίπλα απο την ανακαλυφθείσα επισκοπή Σισανίου,βρίσκεται η Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου
που χτίστηκε το 1662,ο Ναός της οποίας είναι κτίσμα του 18ου αιώνα,και τα ερείπια που βρέθηκαν γύρω απο τον σημερινό Ναό φανερώνουν την ύπαρξη ενός παλαιότερου κτίσματος πιθανότατα του 5ου ή 6ου αιώνα.Ο Ναός λειτουργούσε αρχικά ως παρεκκλήσι της Μητρόπολης Σισανίου,δηλάδη του Βυζαντινού Ναού που αποκαλύφθηκε το 1991,και στην συνέχεια και μετά την μεταφορά της Μητρόπολης στην Σιάτιστα μετατράπηκε μεταξύ του 1762-1797 σε μοναστηριακό Ναό.
