ΑΥΓΕΡΙΝΟΣ(Κω(ν)στάντζικο)
Αρχαίος χάρτης, όπου το Κωνστάντζικο εμφανίζεται στην αρχαία Ορεστίδα
Πανέμορφο, πετρόχτιστο, γραφικό κεφαλοχώρι, κτισμένο σε μια κατάδαση και πλούσια σε φυσικές πηγές υδάτων, αμφιθεατρική κορυφή του Βοϊου όρους. Βρίσκεται στη ευρύτερη περιοχή της αρχαίας Άνω Μακεδονίας, της ιερής γης η οποία από το 3.000 π.Χ. αναφέρεται ως η πατρίδα των πρωτοελλήνων Μακεδνών, φυλή της οποίας συνέχεια είναι οι Μακεδόνες, καθαρό προγονικό ελληνικό φύλλο, με γλώσσα την ελληνική, με λατρεία στους θεούς του Ολύμπου όπως όλοι οι υπόλοιποι Έλληνες, με πατρώο ήρωά τους τον Ηρακλή. Ο Αυγερινός βρίσκεται σε μια περιοχή, όπου συναντώνται ή τέμνονται τα όρια της αρχαίας Ελίμειας, της αρχαίας Ορεστίδας και της Τυμφαίας (Κοζάνης-Βοΐου, Καστοριάς-Άργους Ορεστικού και Γρεβενών). Μια περιοχή για την οποία δεν έχουν γραφεί αρκετά, τόσα όσα τουλάχιστον αναλογούν στην ιστορία της και την προσφορά της (δημιουργία εθνικής συνείδησης και εθνικής χειραφέτησης).
Από τις σημειώσεις αυτές του αειμνήστου Ιερέα, συμπεραίνεται ότι πολύ πριν από το έτος 1790, το Κωνστάντζικο υπήρχε ως συγκροτημένο και "μεγάλο χωριό", άρα οι συνενώσεις των οικισμών αυτών ήδη είχαν ξεκινήσει πολλά χρόνια πριν, για να είναι κατά το έτος 1790 ένα μεγάλο και ισχυρό χωριό που εμπνέει ασφάλεια και σιγουριά και προσφέρεται ως καταφύγιο και τόπος όπου μπορούσαν να ζήσουν ελεύθεροι οι Έλληνες χριστιανοί ορθόδοξοι, των μικρών αυτών οικισμών. Εξάλλου, όπως προκύπτει από μαρτυρίες επιγραφών παλαιών σπιτιών, τις οποίες ενθυμούνται οι παλαιότεροι, στην κάτω πλευρά του χωριού, (Γιτσάδικο μαχαλά) υπήρχε μικρός οικισμός, επτά κατοικιών μεταξύ των οποίων ήταν και οι οικίες των οικογενειών ενός Κώστα του Ζήκου καθώς και μικρός Ναός του Αγίου Χαραλάμπους. Μπορούμε έτσι να συμπεράνουμε πως υπήρχε στη θέση αυτή, αν όχι χωριό με την ονομασία Κωστάντζικο, οικισμός του Κώστα του Ζήκου, πάνω και γύρω από τον οποίο συγκεντρώθηκαν στη συνέχεια και οι κάτοικοι των υπολοίπων επτά χωριών και των λοιπών οικισμών που απετέλεσαν το ισχυρό κεφαλοχώρι, με το όνομα Κω(ν)στάντζικο. Είναι το Ζάλτ(σ)ζι, το Τσατίβι, η Μπάτζη, η Καλογρήτσα, τα Καλύβια, το Κοντσικό, το Τσέρνις, ίσως δε και άλλοι μικρότεροι νομαδικοί οικισμοί, όπως η Δαμασκηνιά, διάσπαρτοι επί αιώνες στην ευρύτερη ορεινή περιοχή, των οποίων τα ονόματα δεν διασώθηκαν. Μάρτυρες ύπαρξης των οικισμών αυτών είναι τα ερείπια που σώζονται ακόμα και σήμερα, ερείπια αρχοντικών σπιτιών, εκκλησιών που περιστοιχίζονταν από αιωνόβια δέντρα, ιερά άλση, νεκροταφεία, αρδευτικά δίκτυα, αλώνια, καλλιεργήσιμη γη, σχηματισμένοι αγροί και χωράφια κ.λ.π. Για τα χωριά αυτά ο Ι. Γκάσης αναφέρει: «... οι κάτοικοι αυτών, ήσαν Έλληνες και Χριστιανοί ορθόδοξοι, καταγόμενοι από τα πεδινά μέρη. Αυτοί προφανώς για να αποφύγουν τας διώξεις των τούρκων και τον εξισλαμισμό, κατέφυγαν μέσα στα δάση και τα απόμερα αυτά σημεία, όπου ελεύθεροι και μακράν των ενοχλήσεων των κατακτητών, διατηρούσαν τη θρησκεία, τη γλώσσα και την ελληνικότητά των». Ο Κωσταντζιώτης λόγιος-Ιεροδιδάσκαλος, Βασίλειος Παπαευθυμίου άνδρας με τεράστια πνευματική δράση στη Βιέννη, στις εκδόσεις του (1800-1812) γράφει, πως κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και πριν από το 1750, στην Επαρχία Σισανίου, λειτουργούσαν δύο μόνον ελληνικά Σχολεία. "Ένα στην Εράτυρα και ένα στο Κωστάτζικο"!..
Πανέμορφο, πετρόχτιστο, γραφικό κεφαλοχώρι, κτισμένο σε μια κατάδαση και πλούσια σε φυσικές πηγές υδάτων, αμφιθεατρική κορυφή του Βοϊου όρους. Βρίσκεται στη ευρύτερη περιοχή της αρχαίας Άνω Μακεδονίας, της ιερής γης η οποία από το 3.000 π.Χ. αναφέρεται ως η πατρίδα των πρωτοελλήνων Μακεδνών, φυλή της οποίας συνέχεια είναι οι Μακεδόνες, καθαρό προγονικό ελληνικό φύλλο, με γλώσσα την ελληνική, με λατρεία στους θεούς του Ολύμπου όπως όλοι οι υπόλοιποι Έλληνες, με πατρώο ήρωά τους τον Ηρακλή. Ο Αυγερινός βρίσκεται σε μια περιοχή, όπου συναντώνται ή τέμνονται τα όρια της αρχαίας Ελίμειας, της αρχαίας Ορεστίδας και της Τυμφαίας (Κοζάνης-Βοΐου, Καστοριάς-Άργους Ορεστικού και Γρεβενών). Μια περιοχή για την οποία δεν έχουν γραφεί αρκετά, τόσα όσα τουλάχιστον αναλογούν στην ιστορία της και την προσφορά της (δημιουργία εθνικής συνείδησης και εθνικής χειραφέτησης).
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΥΝΕΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΤΑ ΧΩΡΙΩΝ
(και των μικρότερων οικισμών)
Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία και τις διηγήσεις των παλαιοτέρων, ο σημερινός Αυγερινός είναι αποτέλεσμα συνένωσης επτά μικρών χωριών και μικρότερων οικισμών της περιοχής, συνένωση η οποία έγινε σταδιακά, ξεκίνησε κατά πάσα πιθανότητα περί το 1630-1650 και ολοκληρώθηκε περί το 1822. Τα χωριά αυτά και οι οικισμοί, υπήρχαν στην περιοχή, άγνωστο από πότε, με πολύ πιθανή την εκδοχή που ισχυρίζεται ο ιστορικός-φιλόλογος Αθανάσιος Χ. Σακαλής (Δυτικομακεδονικόν Ημερολόγιον 2009, σελίδα 107) ο οποίος αναφέρει: «... Η τοποθεσία όπου είναι κτισμένο το χωριό, (Αυγερινός) είναι μία από τις πολλές τραχείες βουνοπλαγιές του αρχαίου όρους Βοϊου, όπως το ονομάζει ο Στράβων (Γεωγραφικά, βιβλ.Ζ c. 329). Αυτή η τοποθεσία με τη φυσική οχύρωσή της παρείχε στους κατοίκους τη δυνατότητα να αποκρούουν επιτυχώς τις ληστρικές επιδρομές των Ιλλυριών (Αλβανών), οι οποίες ήταν συχνές και καταστρεπτικές τόσο στους αρχαίους όσο και στους νεότερους χρόνους, όπως η καταστροφή του Δέλβινου Β. Ηπείρου και της Δέβλας (Κρυονερίου) του Βοϊου κ.ά. χωριών στα χρόνια της τουρκοκρατίας». «Το Κωστάντσικο πρέπει να κτίσθηκε κατά την εποχή της Ρωμαιοκρατίας στην Ελλάδα. Αυτή την περίοδο που κράτησε 5 αιώνες, επίσημη γλώσσα ήταν η Λατινική η οποία άφησε τα γλωσσικά της ίχνη και επιβιώνουν ακόμα και σήμερα στο στόμα του Ελληνικού λαού όπως: ακουμπώ, βάρκα, βιτούλι, βίγλα, μπουκιά, ντελικάτος, ντούρος, πόρτα, σούμα κ.λπ.». Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι κατά την περίοδο της Ρωμαιοκρατίας, και κατά μήκος της αρχαίας Εγνατίας Οδού, ιδρύθηκαν οικισμοί όπου εγκαταστάθηκαν πληθυσμοί, με στόχο την υποδοχή, προστασία και εξυπηρέτηση των μετακινουμένων καραβανιών, στρατιωτικών ομάδων, εμπορικών αποστολών κ.λπ. επί της Εγνατίας, κυρίως από Κωνσταντινούπολη και Θεσσαλονίκη προς την Ρώμη και αντιστρόφως. Σχετικά με τις συνθήκες και τις αιτίες συνένωσης των χωριών που απετέλεσαν το Κωνστάτζικο, ο αείμνηστος Αυγερινιώτης Ιερέας, Παπαγιώργης Πούλιος (Μακεδονομάχος, με το ψευδώνυμο Γρίβας) στις οικογενειακές του σημειώσεις γράφει: «… από του έτους 1790 μέχρι του έτους 1822… βιογραφία οικογενείας του Πούλιου-Χαβιαρίδη, καταγομένης εκ Καλογρήτσης της περιφερείας Κωνσταντσίκου, αναγκασθείσης ένεκα των αυθεραισιών των οπαδών του Αλή Πασιά να φύγει εκ Καλογρήτσης και να εγκατασταθεί εν Κωνσταντσίκω, όπου και άλλα μικρά χωριά, το Τσέρνις και το Ζάλτσι εγκατεστάθησαν και απετέλεσαν εν μεγάλο χωρίον το Κωνστάντσικο". Σε άλλο σημείο ο Παπαγιώργης σημειώνει: "… οι γονείς μου κατήγοντο από το χωρίον Καλογρήτσα κείμενον εις τους πρόποδας του όρους Βοϊου (Αηλιάς) και το οποίο διελύθη ένεκα της τρομοκρατίας των τουρκαλβανών και δη του Αλή Πασιά και εγκατεστάθησαν εις το χωρίον Κωνστάντσικον μεταξύ των ετών 1790-1822 ως εμφαίνεται εις μερικά έγγραφα της εποχής εκείνης».
Από τις σημειώσεις αυτές του αειμνήστου Ιερέα, συμπεραίνεται ότι πολύ πριν από το έτος 1790, το Κωνστάντζικο υπήρχε ως συγκροτημένο και "μεγάλο χωριό", άρα οι συνενώσεις των οικισμών αυτών ήδη είχαν ξεκινήσει πολλά χρόνια πριν, για να είναι κατά το έτος 1790 ένα μεγάλο και ισχυρό χωριό που εμπνέει ασφάλεια και σιγουριά και προσφέρεται ως καταφύγιο και τόπος όπου μπορούσαν να ζήσουν ελεύθεροι οι Έλληνες χριστιανοί ορθόδοξοι, των μικρών αυτών οικισμών. Εξάλλου, όπως προκύπτει από μαρτυρίες επιγραφών παλαιών σπιτιών, τις οποίες ενθυμούνται οι παλαιότεροι, στην κάτω πλευρά του χωριού, (Γιτσάδικο μαχαλά) υπήρχε μικρός οικισμός, επτά κατοικιών μεταξύ των οποίων ήταν και οι οικίες των οικογενειών ενός Κώστα του Ζήκου καθώς και μικρός Ναός του Αγίου Χαραλάμπους. Μπορούμε έτσι να συμπεράνουμε πως υπήρχε στη θέση αυτή, αν όχι χωριό με την ονομασία Κωστάντζικο, οικισμός του Κώστα του Ζήκου, πάνω και γύρω από τον οποίο συγκεντρώθηκαν στη συνέχεια και οι κάτοικοι των υπολοίπων επτά χωριών και των λοιπών οικισμών που απετέλεσαν το ισχυρό κεφαλοχώρι, με το όνομα Κω(ν)στάντζικο. Είναι το Ζάλτ(σ)ζι, το Τσατίβι, η Μπάτζη, η Καλογρήτσα, τα Καλύβια, το Κοντσικό, το Τσέρνις, ίσως δε και άλλοι μικρότεροι νομαδικοί οικισμοί, όπως η Δαμασκηνιά, διάσπαρτοι επί αιώνες στην ευρύτερη ορεινή περιοχή, των οποίων τα ονόματα δεν διασώθηκαν. Μάρτυρες ύπαρξης των οικισμών αυτών είναι τα ερείπια που σώζονται ακόμα και σήμερα, ερείπια αρχοντικών σπιτιών, εκκλησιών που περιστοιχίζονταν από αιωνόβια δέντρα, ιερά άλση, νεκροταφεία, αρδευτικά δίκτυα, αλώνια, καλλιεργήσιμη γη, σχηματισμένοι αγροί και χωράφια κ.λ.π. Για τα χωριά αυτά ο Ι. Γκάσης αναφέρει: «... οι κάτοικοι αυτών, ήσαν Έλληνες και Χριστιανοί ορθόδοξοι, καταγόμενοι από τα πεδινά μέρη. Αυτοί προφανώς για να αποφύγουν τας διώξεις των τούρκων και τον εξισλαμισμό, κατέφυγαν μέσα στα δάση και τα απόμερα αυτά σημεία, όπου ελεύθεροι και μακράν των ενοχλήσεων των κατακτητών, διατηρούσαν τη θρησκεία, τη γλώσσα και την ελληνικότητά των». Ο Κωσταντζιώτης λόγιος-Ιεροδιδάσκαλος, Βασίλειος Παπαευθυμίου άνδρας με τεράστια πνευματική δράση στη Βιέννη, στις εκδόσεις του (1800-1812) γράφει, πως κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και πριν από το 1750, στην Επαρχία Σισανίου, λειτουργούσαν δύο μόνον ελληνικά Σχολεία. "Ένα στην Εράτυρα και ένα στο Κωστάτζικο"!..
ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ- ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ (Μαχαλάδες)
(Προέλευση - Ιδιαίτερα ιστορικά χαρακτηριστικά)
(Προέλευση - Ιδιαίτερα ιστορικά χαρακτηριστικά)
Σε ό,τι αφορά τα τοπωνύμια είναι σαφές ότι πολλά εξ αυτών παραπέμπουν σε σλαβικές γλώσσες, περισσότερο βουλγάρικα και λιγότερο σέρβικα, πράγμα που σημαίνει πως κάποιες εποχές, ίσως από τον 7ο αιώνα με την κάθοδο σλαβικών φύλων, ίσως το 12ο αιώνα μ.Χ. στις περιοχές μας πρέπει να δημιουργήθηκαν κάποιοι θύλακες από αντίστοιχους πληθυσμούς οι οποίοι συνυπήρξαν με ελληνόφωνους, στους οποίους κληροδότησαν αρκετά από τα τοπωνύμια, όπως: Σταραβίνα, Ντραγλίνα, Νταμιάναβο, Μπογκοβό, Ζανίνταβο, Αλεσινίτσα, Λιποβίτσα, κ.λπ. Οι πληθυσμοί αυτοί είτε μετακινήθηκαν πριν τα 1600 σε περιοχές πιο προσιτές γι αυτούς είτε αφομοιώθηκαν από το ελληνικό στοιχείο. Tο χωριό, άτυπα χωρίζεται σε γειτονιές (μαχαλάδες) με χαρακτηριστικές ονομασίες, όπως: Ο "Πάντσ'", ο "Κάτσ'", ο "Γιτσάδκος" ο "Κατίδκος", ο "Τζιρτζέλτσ'", ο "Προσηλιακός" και ο "Γυφτομαχαλάς". Τα "σύνορα" είναι νοητά και όχι επακριβώς "χαραγμένα". Ο πάνω με τον κάτω χωρίζεται από τη νοητή γραμμή που χωρίζει το χωριό στο μέσον οριζόντια. Ο Γιτσάδκος είναι ο πιο παλιός μαχαλάς, στο κάτω-κάτω μέρος του χωριού, όπου κατά την παράδοση βρισκόταν και ο οικισμός του "Κωστα τ' Ζήκου". Ο Κατίδικος είναι αυτός πίσω και δεξιά του Σχολείου. Ο Τζιρτζέλτσ' είναι τμήμα του Παν’ μαχαλά αλλά περιορίζεται εκεί γύρω από το Μπόϊντανο και δεξιότερα. Ο Προσηλιακός είναι η προνομιούχα δεξιά πλευρά του χωριού που λούζεται όλη μέρα από τον ήλιο. Ο Γυφτομαχαλάς, είναι η αριστερή πλευρά του χωριού, μετά το "πηγαδούλι" και προς την Αγ. Παρασκευή. Το όνομά του, δεν έχει καμιά σχέση με Γύφτους υπό την σημερινή έννοια, αλλά ονομάσθηκε έτσι γιατί εκεί όπου σήμερα το κοινοτικό περιφραγμένο πάρκο, ο τότε Μουχτάρης Κοσμάς Ν. Τζούλης, σε οικόπεδό του, το οποίο χάρισε στην κοινότητα, εγκατέστησε όλα τα συνεργία των πεταλωτών, γανωτήδων, χαλκουργών κ.λπ. (τους οποίους ο λαός χαρακτήριζε με το όνομα "οι γύφτοι"). Έτσι έμεινε όλη η περιοχή ως ο γυφτομαχαλάς. Ήταν κατά κάποιο τρόπο η τότε "βιομηχανική ζώνη του χωριού". Οι παλαιότεροι θυμούνται ακόμα την ύπαρξη εκεί ενός κτίσματος (καλυβιού-εργαστηρίου). Πέραν αυτών, αμέτρητα είναι τα ονόματα των τοποθεσιών (τοπωνυμίων) στην περιοχή του Αυγερινού, μέσα και έξω από το χωριό. Και αυτό γιατί όπως προαναφέρθηκε, ο Αυγερινός είναι ένα από τα μεγαλύτερα σε έκταση χωριά, όχι μόνον του Βοΐου αλλά και της Χώρας. Οι ονομασίες αυτές, δυστυχώς άγνωστες σήμερα στους περισσότερους νέους μας, είναι τοπωνύμια που το καθένα τους κρύβει και μια μικρή ιστορία, ένα μύθο, ένα μεγάλης ή μικρής σημασίας γεγονός που διαδραματίσθηκε εκεί κάποτε. Οι λέξεις που χρησιμοποιούνται έχουν στις περισσότερες περιπτώσεις ελληνική προέλευση, αλλά και λατινική και τουρκική και σλαβική, δεδομένου ότι οι κατά καιρούς ξένοι λαοί που έζησαν στην περιοχή, έδιναν και ονομασίες της δικής τους γλώσσας σε διάφορες περιοχές. Πολλές διασώθηκαν μέχρι και σήμερα ατόφιες ή παραφρασμένες και σε κάθε περίπτωση εξελληνισμένες κυρίως ως προς τις καταλήξεις τους. Τα ονόματα αυτά μαρτυρούν, άλλοτε ιδιοκτησία, π.χ. (..στις Τσεκαράδκις καλύβες, τσ'εκκλησιάς τα κάστανα, στ' Τζούλ του ίσιουμα στο Ζιάλτσι, καραούλ τσ' Ντάβινας, στ' Νάνου ν’ καστανιά, στης Τασιούλους το ίσιωμα, στ’ Μόμου τ’ αλώνι, στο Γκινάδκο το ίσιωμα στο Ζιάλτζ κ.λπ), άλλοτε εδαφικά χαρακτηριστικά, π.χ. (..Λβάδια, Λίμν(ι)ες, κοκκινόχωμα κ.λ.π.), άλλοτε καλλιέργειες π.χ. (Παλιάμπελα, Αμπόλια, Τρία αλώνια, Λευκάδια κ.λπ.) άλλοτε εξιστορούν γεγονότα της κλεφτουργιάς κατά των Τούρκων π.χ. (..καρτέρια, πέντε αδέρφια, κλεφτοπήγαδο κ.λπ.), άλλοτε διάφορα συμβάντα π.χ. (Κόκκινα λ’θάρια, στο δρόμο από Αλισνίτσα προς τη Μπάτζη. Για τη συγκεκριμένη τοποθεσία αναφέρεται ως γεγονός συμπλοκή μεταμφιεσμένων ρουκατσιαδιών, όπου υπήρξαν νεκροί και από το αίμα τους κοκκίνησαν οι πέτρες (λθάρια). Παρόμοια ιστορία συναντάμε και σε πολλά άλλα δυτικομακεδονικά χωριά, πράγμα το οποίο χρίζει ξεχωριστής έρευνας). Σε κάθε περίπτωση, επειδή πιστεύουμε πως οι ονομασίες αυτές αποτελούν ιστορία του τόπου μας, που πρέπει να διασωθεί, καταγράφουμε όσα τοπωνύμια γνωρίζουμε και εμείς σήμερα και όσα μας έχουν καταθέσει οι συγχωριανοί μας.
Στοιχεία από το βιβλίο της ιστορίας του Αυγερινού που εκδόθηκε πρόσφατα από τον Σύλλογο Αυγερινιωτών Θεσσαλονίκης με υπεύθυνο σύνταξης τον Αυγερινιώτη Γιώργο Τζούλη
