TO ΒΑΡΕΛΙ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ

Οι πρώτες αναφορές για τα βαρέλια χάνονται στα βάθη του χρόνου. 

Έχουν και αυτά την ιστορία τους

Αναφορές για τη χρήση βαρελιών βρίσκουμε στους Ρωμαϊκούς χρόνους και πιο συγκεκριμένα στον Πλίνιο, ο οποίος αναφέρει ότι «... κοντά στις Άλπεις τοποθετούν το κρασί σε ξύλινα δοχεία για να μην παγώσει από το κρύο του χειμώνα».  Μια πρώτη εικόνα βαρελιού βρίσκουμε στη στήλη του Τραϊανού, που περιγράφει την προετοιμασία της εκστρατείας του κατά των Δακών (101-107 μ.χ.). Τον 3^ο αιώνα μ.Χ. βρίσκουμε σε μάρμαρο σκαλισμένη την εικόνα πλοίου που μεταφέρει βαρέλια.

Μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και την εγκατάλειψη της αμπελοκαλλιέργειας, σταματά και η χρήση των βαρελιών για να ανακάμψει την περίοδο του Βυζαντίου (τα δοχεία μεταφοράς κρασιού ονομάζονταν βίκος ή βίκιν, πίθοι ή πιθάρια, κουρούπια ή κουπιά).  Η εκτεταμένη χρήση των βαρελιών συνεχίζεται κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, μιας και την εποχή αυτή το εμπόριο διατηρήθηκε αλλά και αυξήθηκε, βοηθώντας έτσι στη διατήρηση της τέχνης κατασκευής των βαρελιών.  Την εποχή της τουρκοκρατίας η αμπελοκαλλιέργεια φθίνει και μαζί της φθίνει και η κατασκευή των βαρελιών, για να ανακάμψει με την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους. 

Οι βαρελάδες υπήρξαν ένα διαδομένο επάγγελμα κατά την προπολεμική περίοδο (στην Κρήτη και πιο συγκεκριμένα στο Ηράκλειο υπήρχαν γύρω στους 50), μιας και το ξύλο ήταν ένα εύπλαστο υλικό και πιο εύκολο να βρεθεί. Η χρήση του δεν περιοριζόταν μόνο στο κρασί, αλλά το χρησιμοποιούσαν ως μέσο αποθήκευσης και μεταφοράς λαδιού, τυριού, κρασιού, τσίπουρου, αλλά και νερού (τσότρες).

Τα βαρέλια κατασκευάζονται από ξύλα δρυός, οξιάς και καστανιάς με τα δρύινα να κατέχουν την πρώτη θέση. Αν όμως μιλάμε για λευκά κρασιά, καλύτερα να αποφύγουμε  βαρέλια από καστανιά, γιατί το ξύλο του μεταφέρει χρωστικές ουσίες που αλλοιώνουν το χρώμα του κρασιού.

Ένα μεταχειρισμένο βαρέλι, θα πρέπει να πλυθεί με καυτό νερό και ειδικό απολυμαντικό. Στην περίπτωση των βαρελιών δεν ισχύει το όσο παλιότερο, τόσο καλύτερο.  Το βαρέλι το οποίο θα χρησιμοποιήσουμε πρέπει να είναι μέχρι 4 ετών, σε άριστη κατάσταση, στεγανό και χωρίς ραγίσματα.

Αφού πλυθεί, θα πρέπει να στραγγίξει για να μη μουχλιάσει το ξύλο και μεταφερθεί η μυρωδιά στο κρασί.  Θα πρέπει να αποφεύγουμε τη χρήση βαρελιού από ουίσκι, γιατί το άρωμα του θα διαβρώσει το κρασί.

Ένα καινούργιο βαρέλι θα πρέπει και αυτό να πλυθεί πριν τη χρήση, για να σφίξουν τα στεφάνια του και να δέσουν καλά.

Τέλος, δεν θα πρέπει να ξεχάσουμε το φελλό, ο οποίος θα σφραγίσει το βαρέλι στο τέλος της ζύμωσης, για να προστατευθεί το κρασί από το μεγαλύτερο εχθρό του, το οξυγόνο.

Ο Βαρελάς
 

Ο βαρελάς ήταν τεχνίτης, ειδικός στην κατασκευή βαρελόσχημων και σκαφοειδών σκευών, μικρού ή μεγάλου μεγέθους, σκευών που απαιτούσαν ιδιαίτερη τεχνική και ειδικά εργαλεία για καμπύλες επιφάνειες.

Το βαρέλι κατασκευαζόταν από ξύλο καστανιάς ή δρυός. Το ξύλο περνούσε από ειδική επεξεργασία και στη συνέχεια κοβόταν σε λεπτές σανίδες, τις οποίες βρέχανε για να μπορούν να πάρουν εύκολα την κατάλληλη κλίση. Στη συνέχεια τις ενώνανε και τις δένανε πρόχειρα με σύρμα. Κατόπιν περνούσανε τα σιδερένια στεφάνια και τα χτυπούσαν, για να σφίξουν καλά με ένα ειδικό εργαλείο, το ματσακόνι. Μετά τοποθετούσαν τους δύο επίπεδους πυθμένες από λεπτά φύλλα ξύλου.

Στο πάνω μέρος του βαρελιού υπήρχε ένα άνοιγμα με καπάκι, απ' όπου έριχναν μέσα το περιεχόμενό του. Στο κάτω μέρος, λίγο πάνω από τη βάση του, ή στο καπάκι υπήρχε μια ξύλινη κάνουλα απ' όπου άδειαζαν το λάδι, το κρασί κλπ.

Οι αποθήκες των σπιτιών τα παλιά χρόνια ήταν γεμάτες με βαρέλια διάφορων μεγεθών. Κάθε βαρέλι περιείχε και από ένα είδος. Κρασί, λάδι, τσίπουρο, τυρί, τουρσί, όσπρια κ.ά.
Πρίν χρησιμοποιήσουν το βαρέλι, το ξεσκόνιζαν, το έπλεναν και έπειτα το απολύμαιναν καίγοντας θειάφι.

Οι βαρελάδες, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν Ηπειρώτες στην καταγωγή, δούλευαν και με τις παραγγελίες. Εκτός από βαρέλια κατασκεύαζαν και άλλα είδη οικιακής χρήσεως από ξύλο:
Ξύλινες κανάτες, τσότρες (ξύλινα δοχεία κρασιού), παγούρια κ.ά.

Τα σπουδαιότερα εργαλεία που χρησιμοποιούσε ο βαρελάς ήταν το πριόνι, το τρυπάνι, η ταλιαδούρα (είδος τσεκουριού), το καβουροσκέπαρο, η πένσα κ.ά.
Ξύλινα βαρέλια χρησιμοποιούν και σήμερα οι άνθρωποι, όπου αποθηκεύουν κυρίως τρόφιμα και δίαφορα είδη ποτών. Το πλαστικό όμως αντικατέστησε σε μεγάλο βαθμό το ξύλο.

Η ΒΑΡΕΛΟΠΟΙΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΣΟΒΟΥ

Το ορεινό ανάγλυφο και η έντονη παρουσία του δάσους, οδήγησαν τους κατοίκους του νομού Ιωαννίνων και ιδιαίτερα της ευρύτερης περιοχής του Μετσόβου, να ασχοληθούν με την επεξεργασία του ξύλου και την κατασκευή βαρελιών. Από γενιά σε γενιά έχει μεταδοθεί η τέχνη του βαρελοποιού, μια τέχνη 150 ετών, από την περίοδο που άρχισαν να εμφανίζονται και τα πρώτα εργαστήρια κατασκευής βαρελιών που προορίζονταν αρχικά για την αποθήκευση τυριού στα νοικοκυριά και αργότερα για την κάλυψη των αναγκών της χώρας και όχι μόνο. Παράλληλα τότε έχουμε και την κατασκευή κρασοβάρελων τόσο για οικιακή χρήση όσο και για την κάλυψη των αναγκών των οινοποιείων με σκοπό την κατασκευή και την διάθεση χειροποίητων βαρελιών για κρασί και τυρί.
Η φιλοσοφία και η τέχνη για να φτιαχτεί ένα καλό ξύλινο βαρέλι ξεκινάει από την επιλογή του δένδρου, τον χρόνο υλοτόμησης του, την σωστή φύλαξη του ξύλου μέχρι να αρχίσει η κατεργασία του. Οι Βαρελοποιοί του Μετσόβου με την εμπειρία τους και τα κατάλληλα εργαλεία επεξεργάζονται μεθοδικά το ξύλο (κόψιμο, κάψιμο, μέγεθος δούγας, λείανση, συναρμολόγηση) δίνοντας του την κατάλληλη μορφή, κατασκευάζοντας έτσι βαρέλια όλων των τύπων και χωρητικότητας για κρασί ή τυρί και κατά παραγγελία . Με περίσσεια υπομονή και μπόλικο μεράκι, κατασκευάζονται ΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΑ ξύλινα βαρέλια από επιλεγμένα ξύλα για ιδιώτες και επαγγελματίες. Οι πρώτες ύλες που συνήθως χρησιμοποιούνται για την παραγωγή των βαρελιών, είναι:
Τυροβάρελα: Οξιά Κρασοβάρελα: Δρυς και καστανιά (ενίοτε και ρόμπολο )
Η παραγωγή σε ετήσια βάση αποτελείται από 45.000 περίπου τυροβάρελα και 4.000 περίπου κρασοβάρελα , το 90% των οποίων διατίθεται στο χονδρικό εμπόριο. Τα βαρέλια παράγονται σε διάφορα μεγέθη. Στα βαρέλια για κρασί το μέγεθος ποικίλει από 25 kg έως και 700 kg ενώ στα βαρέλια για τυρί είναι 40 kg και 50 kg. Σήμερα στην ευρύτερη περιοχή του Μετσόβου δραστηριοποιούνται 11 εργοστάσια βαρελοποιίας, που ειδικεύονται στην κατασκευή τόσο τυροβάρελων όσο και κρασοβάρελων, η τεχνοτροπία κατασκευής των οποίων είναι μοναδική στον Ελλαδικό χώρο.
Εξίσου σημαντικό είναι να αναφερθεί και ότι τα βαρέλια παράγονται σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα και προδιαγραφές Πιο συγκεκριμένα τα βαρέλια κατασκευάζονται σύμφωνα με τις ορθές πρακτικές κατασκευής ώστε, υπό τις κανονικές ή προβλεπόμενες συνθήκες χρησιμοποίησης τους, να μη μεταφέρουν στα τρόφιμα τα συστατικά τους σε ποσότητα που θα ήταν δυνατό :
Να θέσει σε κίνδυνο την ανθρώπινη υγεία Να επιφέρει απαράδεκτη μεταβολή στη σύσταση των τροφίμων ή αλλοίωση των οργανοληπτικών χαρακτήρων τους
Το βαρέλι με την μακρόχρονη ιστορία του, κατάφερε να προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες στην περιοχή, διατηρώντας ταυτόχρονα μια παραδοσιακή τέχνη, που συνδυάζεται άψογα με την πολιτιστική κουλτούρα της περιοχής αλλά και τα παραδοσιακά προϊόντα που ωριμάζουν μέσα σε αυτό, και τα οποία χαρακτηρίσουν την φυσιογνωμία και παράδοση ολόκληρης της περιοχής. Αποτελεί σήμα κατατεθέν της περιοχής του Μετσόβου εδώ και πολλά χρόνια και είναι άμεσα συνδεδεμένο με τον τρόπο εξέλιξης και ανάπτυξης της περιοχής. Απόλυτα φυσικό προϊόν, δουλεμένο από τον ίδιο τον άνθρωπο, είναι από τις λίγες τέχνες που δεν έχουν αλλοιωθεί με το πέρασμα των χρόνων, διατηρώντας παράλληλα ένα έντονο το χρώμα από την πολιτιστική μας παράδοση.

 

Βίντεο από την κατασκευή Βαρελιών-ΒΑΡΕΛΟΠΟΙΙΑ ΑΦΟΙ ΣΟΥΛΙΟΥ